In en rondom de keuken heeft onze streektaal een rijke eigen en gevarieerde woordenschat. Doordat elk dorp zijn eigen dialect heeft, zijn er nog al wat verschillende woorden voor hetzelfde voorwerp. Hieronder een overzicht van woorden en uitdrukkingen die in de keukens van de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden gebruikt werden. Het zijn meestal woorden die in klank verschillen met het Standaard Nederlands. Maar er zijn ook woorden, en dat zijn de leukste, die een geheel andere vorm hebben. Zoals bijvoorbeeld vaareke voor stoffer.
De keukenwoorden zijn gegroepeerd in 14 thema’s.
1
Keukegeraai
afwastaail / afwastèèl / koppiestèèl / koppiestaailtjie – afwasteil
aorepelschildertie / erpelmessie – aardappelmesje
bakkie / baksie – bakje; schoteltje; kopje; radiozender – ontvanger
bamboes – bezem of straatbezem van bamboe
binnechie / erpelmandjie / erpelmandje (ok andere mandjies) / bennechie – mandje van tenen
bled / bleddechie – dienblad, of ander plat deel van een voorwerp
blek – blik (metaal)
blek en verreke / blik en varreke / vaareke en blek / vaarke en blik / veegvarke en blik / vloervarke / stofvarke en blik – stoffer en blik
bôôjem – bodem, v.e. emmer, vat, sloot, schip
buts / duts – deuk
butterpot – botervloot
dooppan / dôôppan / vetpan – juspan
floitketel – fluitketel
gaotespons / gèètespons – natuurspons
gaotjiespan / gèètjiespan / slaoitest / test – vergiet
gehakmeule / koffiemeule / snijbôônemeule – vleesmolen, koffiemolen, snijbonenmolen
geraai / graai / grao i/ matterjaol – gereedschap
hangslôôje / hangslôôte – hangsloten
hingsel – hengsel
immaokpot – inmaakpot
immer(s) / immertie(s) – emmer
kèèrs – kaars
ketoentjie / ketoentje – lampenpit
kleerpin / pin – wasknijper
klopper / klutser – garde
koffiemeule / koffiemesien – koffiemolen
kommechie / kommeke / kopke / koppie en bakkie / baksie / bakske / kop en schuttel – kop en schotel
koppiesdoek / schutteldoek – droogdoek, theedoek
kulk / kurkestop – kurk
kulkedraoier – kurketrekker
lantèèren – lantaarn; zaklamp
lepelke / lepeltie / lepeltjie – lepeltje
oliemesjien / oliestel / petrolielichie / petroliestel / petroliestellechie – petroleumstel
paaint / paint / pint / pentjie – vochtmaat, metalen of aardenwerk maatbeker, 1 l.
pannechie / panneke – pannetje
pin – pen
rijsenbezem / rijzebezem – bezem gemaakt van rijshout, jonge wilgentakken met bandje van teen eromheen
schaor / scher / schèèr – schaar
schommelbakkie – houten nap, werd gebruikt in een volle melkemmer
schottel / schuttel – schotel
stokkie / stoksie / stokske – stokje
striegel – etalegestoffertje
taail / tèèl – teil
têên – wilgentenen
touwchie / touwke – touwtje
treef – onderzetter
tubesie / tubechie / tubeke – tubetje
vurk – vork
zêêpklopper – zeepklopper
zêêpsop – afwasmiddel
2
Alles is te ete
aai; aaier; aaiere / ai; aiere aaierkoeke – ei, eieren
aaichie / hinneaai – eitje
aaigeheimer / èègenheimer – aardappelras; eigenzinnig persoon
aarebei, aarebeie / aorbei, aorbeie / èèrebees, èèrebeze / erbees, erbeze, erbeje / errebaai. errebaaie / errebees, errebeze – aardbei, aardbeien
alebes / aolebaai / aolebes / allebai / rôôje – bes aalbes
andivie – andijvie
aol – aal, ook wel paling
aorepel / aorpel / èèrepel / erpel – aardappelen
aorepel opbakke – koude aardappels weer opwarmen in de koekenpan
appel / appeltjie / appeltie Wie z’n lijf beaort, bewaoprt gienrotte appel – appel / appels; appeltje
appelesien – sinaasappel
arte – erwten
baors / bèèrs – baars
benaan / benaon – banaan
bikkesement – (Bargoens voor warm eten) eten
bleesies / blèèze / vluze – velletjes van noten of graankorrels
blikzult – boterhamworst uit blik
blomkôôl – bloemkool; bloemkolen
bukkem / bokkem – bokking
bôône – bonen
botter / butter / bôôter / goeie botter . ‘T is buttertie tot den bôôm – Roomboter
botterammeworst – boterhamworst
brèèsem / bressem – brasem
brôôd; brôôje – brood; broden
brui’ne sui’ker – basterdsuiker, ook de witte, geen kristalsuiker. We kopen dus witte bruine suiker
doop / dôôp – jus
drieling – middelgrote aardappel
êêndeaaier / indeaoier / indeaier – eendeneieren
gaait / gait / gèèt – geit
garst – gerst. Gepelde gerst = gort
gebroeide verrekeskop – geschraapte varkenskop, tong en keelstuk verwijderd. Schrapen kon men na goed met het waterte overgieten
geutwaoter / slôôtwaoter – slappe koffie of thee
geveugelte – gevogelte
Goornat – weimelk, herhaalde malen afgeroomde melk. Goornat blijft over wanneer het (tonne)vetna 24 uur staanuit de ton is geschept voorm de boter- of sauasbereiding.
gouternet / gourenet – goudreinet, een appelsoort
graauwe munniker / blaauwschokker / raosdonder – kapucijner soorten
groepzalm – vlees van een nuchter kalf, dat minder dan een week oud is
haonegekraai – sliertje bloed in een ei . Men dacht dat hetde resten waren vanhet zaad van de haan.
haontjie – jonge braadkip
hartelijk – hartig
hèèring – haring
hoepmaokersspek / knolle – knolraap
join / juin / oi – ui, uien
kaarse / kaorse / karse / korse – kersen
kèès / kaos / kais – kaas
kenêêl / kenil / knil – kaneel
kerbenaad / kermenaod / kerrebenaode / karrebenaode / kottelet – karbonade
keu – (jong) varken
knijn – konijn
koei – koe, koeien
kontjie – uiteinde van een brood
kriemel / krumel / krummel – kruimel
krieze / krisdoorns – kruisbessen
krint. ‘T zijn de krinte in de pap – krent
krôôte / krote bieten; – rode bietjes
kuikeskoppe – bijna geschifte biest
louw – zeelt
marigchiesvet / waogesmeer – margarine
moerbeze – moerbeien
neut / nôôt – noot, walnoot
nierbleddevet / haonegekraoi – niervet van de koe (het beste vet)
olieneut / ôôlieneut / olieneutjie – pinda
ouwbakke brôôd – oud(bakken) brood
overinsie / overensie – voorraad(je)
paordevlees / pèèrdevlees / perdevlêês – paardenvlees
parzik – perzik
pèèrdepee / weinterpee – winterpeen
pererasse: bargemot, juttepeer, ooms kindere, -soorten peer: bergamot, juttepeer, ooms kinderen,
dirkiespeer, weinterjan – dirkjespeer
piksnoek – kleine snoek
poeier – cacao; poeder
poel – eend
pondjie brôôd – halfje brood
pôôter – pootaardappel, krielaardappel
room / rôôm – melk
schuifkèès / schuifkaos – onvoldoende broodbeleg
slaai / slaoi – sla
snaaibiet / snaibiet – snijbiet
snee brôôd / sneechie / sniggie / stik / botterham – boterham
taaref / tarf / terf / terref – tarwe
varke / verke / keu – varken
verschot – overschot
vluus – vlies
wilde giesseman – Giesser wildeman (1 woord)
wittebrôôd – witbrood
wurmsteek – wormsteek
zog zeug; – moedermelk
3
Beroepe
aarebaaier / errebaier – arbeider
baokster – baakster
daggelder – boerenarbeider, (vaste) boerenknecht
kassiesman – handelaar in fournituren
pliesie – politie
4
Aaigenaerdighede
aarig / aorig – eigenaardig; vreemd
astrant – vrijpostig, zelfverzekerd, weerbarstig
aveluinig – humeurig
boegaai / begaoi – omslachtig, met een omhaal van woorden
boel – herrie
drèènerig – dreinend, zeurend
fedusie – vertrouwen, fiducie
fesoendelijk – fatsoenlijk
gedaaisd / gedaisd houwe – gedeisd, koest
gerizzeleveerd – afstandelijk
gerustigheid – gemoedsrust
gevoelswaarek / gevoelswark. Koke is merendêêl gevoelswark – gevoelswerk
groeneker / groenneus – naïeveling
grôôs / groos / grôôsigheid / grôôtsigheid / grossigheid. D’r grôôs mee zijn – trots, ijdelheid. Er trots op zijn
mierig / poerelig – geïrriteerd
niever – ijverig
nijpnèèrs – gierigaard
ondugd – ondeugd, ondeugend kind
ongebat – ongelikt, ruw
schiftig – nerveus gehaast, schichtig, gejaagd
suut – zoet, rustig
vermêêning – veronderstelling
alteraosie / atteratie – opschudding, opwinding
harseer / hasseer – hartzeer
aaige / èège. Hullie zijn bar èège mi mekaor – vertrouwd, bekend, vertrouwelijk, eigen
aangelege / aongelege – aangelegd, gevoelig, iets zich aantrekken
aarig / aorig – eenzaam, alleen
aangelege / aongelege – eenzaam, alleen
allêênig. D’n dieje zit altijd allêênig an taofel – zich snel iets aantrekken; gauw op de teentjes getrapt zijn
5
Keuke Inrichting
geut / geutgat / gutgat – aan- en afvoerbak voor water bij pomp of kraan
geutstêên / gôôtstêên / gotstêên / gutstêên – gootsteen
glaozegerdijne – vitrage
golderij / gaanderij / gaonderij – galerij
grôôte gerdijne / dikke gerdijne – overgordijnen
grundel / grindel – grendel
hang – scharnier
harrechie – kier
hèèrd – haard
hèèrdkuil – asput in de haard
hoiske / hoisie / huisie – huisje, toilet
immaokkast / kelderkast / trapkast -voorraadkastdeur ’t hêêle huis te vinge; van de kelder tot op de zolder, mêêstal onder of naost de trap.
kabbenet / kammenet – kabinet
kaske / kassie – kastje
kastraondjies -kastrandjes, papieren versiering voor de kastplanken
klèènachtig – krap ,erg klein
klender / klinder – kalender
koets / koffer – bedstee
krukkie / kruksie – krukje
krukstoel / zurg – leunstoel
kuis verrot – totaal verrot
laai / lai / laaichie – lei
laoi – lade
murke / muurke / muurtie – muurtje
pottekast / koppieskast – keukenkast voor servies soms ook potten en pannen
schaaid / schaid / schaoid / schaaiing – scheiding, grens
schurke / schuurke / schuurtie – schuurtje
stillechie – stoel met po
thois – thuis
urgel – orgel
vaotebank / vèètebank – rek om de vaat te drogen, buitenshuis
veinsterbank – vensterbank
vullis / vulles – vuilnis, afval
Wurf – erf
6
Drinke
afzakkertie / druppie / glaosie / jonkie / neutjie / piereverschrikker / pikketanissie / spatjie / witte – een (laatste) borreltje
bakkie / baksie poeier – kop chocolademelk of cacao met water
hêête melk mit (dikke) piete – warme melk met anijszaad
kernemelk / kerremelk – karnemelk
kinnechie – vaatje bier
pôôns / pons / puns – punch
7
Gerechte
aorepel mit kèès – aardappels met kaas opwarmen
aorepelpap / erpelpap – aardappels met melk, nagerecht
appel en brambakkes – gestampte aardappels en appelmoes
appelepap – karnemelkpap met appelmoes
appelkrôôs – appelmoes
artesnart / artesoep – erwtensoep / snert
ballechies / ballekes draoie – soepballetjes maken
ballekebraoi – balkenbrij
bitterkoek(s)iespap – bitterkoekjespudding
blaauwe bliksie – blauwe bliksem, in water gekookte meelbrij
blôôte keinderties / kinderties in ’t gras – witte bonen (gedroogde) door (zoute) snijbonen
brôôd mè kèès bakke – tosti bakken in de koekenpan
goorwaai(s)e pap – pap in goornat gekookt
gruttebraai / gruttebrai – pap van grutten
haksel / hoofdkèès / kopkèès / kopvlees – zure zult, hoofdkaas
hêête bliksem – stamppot van aardappelen met (zoete) appeltjes of vlees of vlees en appeltjes
kaoichies – kaantjes, stukjes uitgebraden spek dat vroeger op een boterham met stroop werd gestrooid
keuchiesbutter / kugjesbutter / keuchiesbotter / kuchiesbotter / stroopiesvet – reuzel met stroop
koekebak – pannekoek pannenkoek
krôôsiespap – karnemelksepap, dikke soort
lammechiespap – bloempap dun
lawaoisaus – jus zonder vet, dunne jus
meel de glip – meelpap
natte zotse -spruiten, doorgekookt
smoort – pap van weimelk
smorrelpotjie / schurrefie – eenpansgerecht van etensresten en toevallig aanwezige ingrediënten
stamppot andivie – andijviestamppot
blommepap / gatjeklets / meel de flip – bloempap
8
Handwark
blaaie / blaoie / blaoier / blaaichie / blaoichie – tijdschriften; tijdschriftje
braaie / breeje / gebraaid / gebraoid / gebreeje – breien; breiden; gebreid, vlechten van horden
braaipinne / braipinne / braaistekke – breinaalden
draodje / draodjie / drèèchie / drèèdjie / draejchie – Draadje
gaore en draod / drèèd en gèère. Kouse stoppe en gèère toegeve –draad en garen. Geld toeleggen op het werk
gimpie – gimpwerk kraagje
klaauwchie / klauwchie – handjevol / kluwentje
knut / knotjie – 1 ons sajet, knot
kulleke – punniken
maarklap / marklap – merklap
sêêt / sjèèt – sajet
steke / stoke / gestoke – steken; staken; gestoken
strooi / strooichie – stro
Trulechie – klosje garen, bolletje wol
9
Huishoudelijke spulle
poppie blaauw / blaauwselpoppie – zakje blauwsel
zaklantèèren – zaklamp
zèèl / zaail – zeil
zêêm / zêêmelap – zeem
10
Kleer
aaremband / ermband – armband
afdankersie / afdankertie – door eerste drager weggegeven kledingstuk; zo versleten kledingstuk, dat het afgedankt wordt
akseswaores – sierraden bij deftige kleding sieraden
baat / baot – hemd van jaegerwol met dubbel borststuk
beddetiek – bedzak, tijk
blauwkiel – werkjasje van blauwe keper
blezevangertie – schuifspeld voor in het haar
bonker – winterjekker, dikke halflange jas
dompe / lèèrze – kaplaarzen
filtekostekous / filtekotsekous – kous van glimmend katoen, fil d'écosse (glansgaren)
frok – borstrok
frommeltjies – versierseltjes, kwikjes en strikjes
frontjie ( gerimpeld of geplooid) – chabot, halfkraag voor mannen
gallege – bretels; galgen
geps – gesp
gouwe bros – gouden broche
harseslappie – werkmutsje, meestal zwart
himd – hemd
himdrok – flanellen hemd
hoejespeld – speld om de hoed vast te zetten
karbies – tasje om boterhammen in mee te nemen
kepothoed – hoedje op de muts gedragen
kesjet / kersjet – korset
kleechie / klêêchie – tafelkleedje; net jurkje
kleerrek / klejerek – groot rek om kleding te drogen of matten te kloppen
klotjie – alpinopet
kneepiesmuts – vrouwenmuts, met geplooide rand
kousemik – vorkvormige stok om kousen te drogen
lèèrs / domp – laars
mesister / mesjester / pieloowse – manchester, grove ribstof
metrôôzepakkie / metrôôzepakske – matrozenpakje
nassause sokke – sokken van blauwe sajet.
neep – plooi, rimpel
neepiesmuts – muts met geplooide onderrand
overhimp / overhimd / sporthimd / overhempie – overhemd
plukschort – voorschoot waarin tijdens het plukken het fruit wordt meegedragen
portefulje / portefullie – portefeuille
ridekuul / rediculechie – reticule, soort handtasje
schobbejak – werkjasje
schulk – schort met bovenstuk
semisette / ziemezetjie – chemisette, halfhemd voor vrouwen. Voorloper van de b.h.
sloof / slôôf – schort
stikkezakkie, stikkezaksie – tasje om boterhammen in mee te nemen
trekmuts – muts met opstaande punten aan de voorzijde, wit
tripklompies – lage klompen met een riempje
zaddoek / zaauwdoek / snotlap / zouwdoek – zakdoek
zwêêtgaote – luchtgaten
11
Ongedierte
meuzek / meuzel / meuzik / mezik / mezek – mug
mug – vlieg
pier / wurm – worm
rot / rotjie – rat
schallebijter – groene kever, scharrebijter
spinnechie / spinneke – spinnetje
spinnekop / spinnekoppie – spin
vlieg – mug
12
Het Tuintjie
afleggertie – stekje van een plant
belleman / belleplant – fuchsia
blaaichie / blaoichie / blèèchie / blèèrechie – blaadje van plant of boom
blaaier / blaaiere / blaoier / blèère / blaore – bladeren van planten en bomen
blom; blommechie / blommeke / blommetje / blommetjie / bloempie – bloem; – bloempje
bogerd / bôôgerd / bôômgaard / bongerd – boomgaard
graon – geranium
haaining / haining / hèèning – heg, heining
rugt – onkruid
voil / vuil – onkruid, vooral als slootvuil
13
D’n Aerd van de Mense
aarg / arg /arreg / aoreg – erg; gierig
aortie / aotjie / èèrtie / ortie (Ortie werd ook voor de meisjesnaam Aartje gebruikt in H’veld-G’dam, ook in de VHL) – aardje – aardje naar je vaartje
arremoeizaaiers / armoedzaoiers / erremoeizaoiers / aaremelui / aaremeloi – arme mensen
bakbêêst – groot dier, ding of mens
bezoeienis / bezoeing – drukte, rompslomp, besogne
bôônstok / bôônstaok / bôônestaok – stijf, lang persoon
braaier / braoier / braoierd / haonebraoier – eigenwijs persoon, ook met enige streken
bunzig – afkerig, wat angstig
deuge / deugde / gedeuge – deugen; deugden; gedeugd
gekauwauw / geklessebes / gemauw – gewauwel, kletspraatjes
getuut – onzin
grôôtprater / opsnaier / snaier – opschepper
gruizig zijn – trek hebben, gulzig zijn
haoiepin / haoibaoi / hapschèèr / kadee / kedee – feministe avant la lettre
hardaaizer / hardijzer – ongevoelig mens
hoskaai / hosklos / hotseklots – onachtzame vrouw, die het ook niet zo nauw neemt met haar uiterlijk.
jaloersigheid / jeloersigheid – jaloezie
kouwe / droge – laconiek persoon
kreen – zindelijk, overdreven schoonmakend
krêêuwe / krèèwe – vals spelen
kwaoitaol / kwaoietaol – laster
lee / min – laaghartig, slecht
melkbekkie – jong uitziend persoon
meneuvels hebbe – mankementen, onhebbelijkheden hebben
meubel – ongemakkelijk mens
mins – mens
onterik – vuillak, smeerpoets
poetsig / poetserig – leuk ondeugend
rauwweer vogel / rauwlok – sloddervos, iemand met slordige haren
schaarpschieter – scherpslijper
schurremurrie – uitschot, gespuis
snaai – grote mond
verwaandigheid / verwaonderigheid / grôôsigheid – verwaandheid
zèèkerd / zaaikerd – zeurpiet
14
Het Liijf
bakkes – gezicht, grote mond (ruwe taal)
blaor / blèèr – blaar
bleze – loshangende haarslierten
bloeje – bloeden
boik / lijf / pins – buik
fieselemie – gelaat, gezicht, fysionomie
frummeltjie – kind met groeiachterstand
harses / hofd / hôôd / kop – hoofd
hekse – knieholte
juk . ‘K hè juk, ’t jukt – jeuk
kaains / kein(d)s / kins – dement
knoerse – knarsen
kôône – wangen
kwaaier – rochel, fluim
loensig / loenserig – wat scheel kijkend
mekerende / mankeliek zijn – ziek zijn
meuterig / meutelig / meurend – zeurend
nèèrs – anus
nijnaogel / nijnèègel – velletjes naast de nagels
pielekemeurs / pierlemort – dood
rimmetiek – reuma
schaopevet / schèèpevet – schapenvet, lanoline
schoer – schouder
schup – schop
snotkoker – snottebel
snotverkouwe – snipverkouden
spaauwe / spoge / gespoge / spoege / spoegde / gespoegd. Ik ben ’t zôô zat as gespoge spek – spugen; spuugden; gespuugd of overgeven. Ik heb er meer dan genoeg van.
start / stèèrt / stert – staart
string – streng; gevlochten staart
teeë / têêne – tenen
vust– vuist
zinkes – irriterend, iets zeurends
Zinkins – zenuwen
15
De Pallemetaosie
bruur – broer
bul van ’n jong – blakend, stevig kind
bullebak – fantasiedier in het water, dat kinderen pakt die niet kunnen zwemmen
frullie / frommeze / vrommeze – vrouwen (letterlijk: vrouwlui en -mensen)
frummel / frunnik / klèèn kaind / klain kind/ klaain kaaind -jong kind, peuter
groffie – grootvader, opa
grôôtie / grôôtjie / grôôtje – grootmoeder, oma, opoe, omoe
houwkeind – kind, dat nog onderhouden moet worden
kaaind / keind / kaainder(s) / kainder(s) / keinder / kiendjes – kind; kinderen
kèèrel / kèèl / kel / kerrel / vint – kerel, man
klaainkaaind / klèènkeind / klenkaind – kleinkind
maachie / maaisie / maske / massie / mèèchie / mèèdechie / mechie / meske / messie – meisje
maid / mèèd / maaid – dienstmeid(meisje)
mannechie / manneke / menneke – mannetje, kereltje
mekaor / mekander – elkaar
meu / meuje / moi – oudtante
oe – u
pallemetaosie / permetaosie – familie, verwantschap
snaartie / snaortje is een schôônzus van de kouwe kant – familie, verwantschap
stadse frullies – meisjes uit de stad
troelechie – troetelkind
vinters / kèèl / kèèls / mallie / kèrels – mannen
vrimdes – buitenstaanders, onbekenden
16
Keukewaarek
afdrôôge – met een doek droog maken; een pak slaag geven
aonete – etend opmaken
aovendete – broodmaaltijd ’s avonds, ook wat eten voor de nacht
arte poele – erwten doppen
beinde / binge / gebonge – binden; gebonden
biest welle – biestpap bereiden
blaauwsel – blauw poeder om de witte was nog witter te maken
blaoze / bloes / geblaoze / geblèèze – blazen; blies; geblazen
bodschappe / bodschuppe / bodscheppe / bôôdschappe / boodschoppe / budschoppe / budschappe – boodschappen
boendere – druk en gehaast werken
botterpapier / butterpapier (pepier) – verpakkingsmateriaal van een pakje boter of margarine
braaje / braoje / breeje – braden
buffele / bunkere / kaone / slokke – veel en gulzig eten
deurmekaor hussele – mengen
diensie – baantje als dienstbode
dinger – dingen
drôôge – drogen
dwaaile / dwèèle – dweilen
ete / atte / geëte / gegèète – eten; aten; gegeten
ete klaormaoke – warme maaltijd bereiden, koken
ete klaorzette – broodmaaltijd voorbereiden, tafel dekken
fikfakke / fikfakkerijchies – klusjes doen
flèère / flèèrze / hôôze – overvloedig met water smijten
gerêêd / op ree / op rêê / opreeje – klaar, af, op orde brengen
gesmorrel – geknoei, gerommel
guszand – zand gemengd met fijn grint
huissouwe – huishouden
kachele, bijv. de strijkbout (misschien beter voorbeeld de kachel) – zwart poetsen, bijv. de strijkbout
kaom – schuimlaag op ingemaokte groenten drijvend
kèèrne / kerne – karnen, boter maken
kegels / keie / biggels – grind
kluite / kluitere / kloitere – harken
kook t’r over (de) – blancheren
maole / moele / gemaole – malen; maalden; gemalen
minnezere – verminderen, minderen bij breien
opreeje / oprêêje – opruimen
opseutere – opwarmen
plukke / plokke / geplokke – plukken, plukten, geplukt
poele – doppen bijv. van doperwten
potlôôje – kachel van gietijzer met grafiet zwart maken
rave / raove – ragen
schelle – schillen
schinke – inschenken
schofte – schaften, eten
schreuvehoop / schreuvehôôp – afvalhoop met onverteerbare, onbrandbare dingen
slobbere / slokke / slurpe – gulzig drinken
spêête / ondergespêêt – spatten; spetters op de kleren gekregen
spotvrij maoke – met de franse slag iets schoonmaken
stuik – stapel (brand)hout
temtaosie – moeilijk karwei, kwelling
vange / vinge / vonge / gevonge – vangen; vingen; gevangen
varve – schilderen van een huis; make-up gebruiken
vinge / vonge / gevonge – vinden; vonden; gevonden
waareke / warreke / warke – werken
wegbezjoere – afscheid nemen; de deur uit werken.
wegdauwe / wegdouwe – opbergen
wringe – kaas maken
wrute / vrute – wroeten, graven
17
Ietwewat doen
aanbieje / anbieje / aonbieje / anpresentere – aanbieden
aonbelande – aankomen, terechtkomen
uittreeje – afpassen met de voet
broezele – alles door elkaar doen
borste – barsten
bederreve / bedaareve / bedarreve / bediereve / bedorreve / bedurreve – bederven; bedierven; bedorven
vervatte / kom 's een hêêlen dag / kom maor ’s beter – bezoek herhalen
akkerderee /akkedere – bij elkaar passen, overeenstemmen
breke / broke / gebroke – breken; braken; gebroken
bringe / broche / brochte / gebrocht – brengen; brachten; gebracht
meshoop / mishoop – composthoop, mesthoop
deeje / gedaon / gedèèn – deden; gedaan
dêêle – delen
dinke / doche / dochte / gedocht – denken; dachten; gedacht
dalleve / dalvere – doelloos heen en weer lopen, zwerven
durreve / dorse / dorste / gedurreve – durven; durfden; gedurfd
beschiete / beschote / beschôôte – dutje doen
douwe – duwen
buurte / kortaovende / kortèèvende – een avondbezoek brengen, vooral in de winter
erreve / orve / georve / geürreve – erven; erfden; geërfd
fielsetere / fillesetere / fillestere / gefielseteerd / gefielesteerd – feliciteren; gefeliciteerd
feezike – fezelen, fluisterend praten, smoezen
beure – gebeuren, geld ontvangen
snaarke / snerke / snettere – gillend geluid maken
haole / hoele / gehole – halen; haalden; gehaald
hange; honge; gehonge – hangen; hingen; gehangen
blèère / schrèète / schrette / schrêêuwe – hard huilen, hard roepen
hiete / hiette / gehiette – heten; heette; geheten
lèèrze / lerze – hijsen, veel drinken
houwe, hieuwe / hieve, gehouwe – houden; hielden; gehouden
jukke – jeuken, krabbelen
18
Hoeneer en Waero.
aaige / aige / èège / aaigeste – eigen, van jezelf
achter mekaor / drek / glaaik / glijk – terstond, direct
achteraaind / achterèènd / achterend – achterste stuk
afgelaaje / afgelaoje – afgeladen
altemet / onderand / temets – allengs, zo ongeveer
alveures / veurdà – aleer, voordat
alzeleve – altijd
anderjaars / onderjaors / ondersjaors – verleden jaar
beddegaonstijd – bedtijd
beneeje / naor beneejene / omleeg / omlêêg – beneden; naar beneden
beteds / betijds / betijs – bijtijds, op tijd
bezaaje / bezije / naost / nèèst / neffe / nost – bezijden, naast
daachie / daochie / dachie / dèèchie – dagje
daaro / daoro / daozo / dèèr / dèèr(o) / guns / gunter / daerzôô gunterwijd – daar
dalijk / daolijk – dadelijk
dikkels / dukkels / zat kere / deurgaons – dikwijls, vaak
duskant /deuze kant op – hierheen, dichterbij
effe / effentjies / effies / eventjies / paasies – even; eventjes
gelegenigheid / gelegenighaaid – gelegenheid
gemêêntes – gemeenten
gun op / gunt op / gunne-kant-dut-op – verderop
gunterwaaid / daorgunter / dèèrgunter / gunterwijd – daarginds
hoeneer – wanneer
hortie / pôôsie / possie – korte tijd
ieverstèèr / iewers – ergens
kommende week – volgende week
leeg / lêêg – laag
leste / lèèste – laatste
marge / merge / merrege / maarege – morgen
mêêstes – meerderheid
nievers / niewerstaor – nergens
nijke – nieuwtje
nôôt – muzieknoot
nuut / nuuw – nieuw
onderlest – laatst, onlangs
peculante – geld, pecunia
rechtevoort – rechtstreeks, recht op het doel afgaan
rijchies / rijkes – rijtjes
schèèpel – kwart mud, nu ong. 10 liter (schepel)
sint – cent
temee / strakkies – straks
temet / temets – bijna, haast, zolangzamerhand
tenet / toenet – daarnet
toendertijd – destijds, toen
tussebaoie – soms
van de jaor – dit jaar
veur / veure / veurene / veurne – voor
veurdeurs / vedeurs – buiten
vlee jaor – vorig jaar
vurrommes – terug, weerom
waaro / waoro / waarzo / wèèro / wèèrzo – waar dan?
wèèreld – wereld
werm / hêêt – warm
wiejer / waier / waojer / weiter – verder
zogaonde – af en toe, soms
zôô – zo
19
Hoe of het is
aftââns – aftands
aiselijk / bar – erg
alemael / allegaar / allegaore / altegaor / amel / ammaol / aomel /aallemael – allemaal
allee / hu / vort – vooruit
alleevel / allewel / aallevel – niettemin, echter, ook, alhoewel
tussebaoie – dubbele
an / aon – aan
anderande / aalerhande / verschaoie / verschaaiene – verschillende
aokelijk – akelig
aongaonde – betreffende, met betrekking tot …
aongekleed / angeklêêd – versierd / belegd / aangekleed
aoverechs, aeverechs – verkeerd(om), omgekeerd.
assieblief / assieblieft / astamblieft – als het u belieft, alstublieft
baarg / barg / dot / hoop / hôôp / kwak / reut / zooi – veel, grote hoeveelheid
bajaat / bejaot / belja / beljaat / beljaot / weljaot / jaot jôh – welja, ja
behaaims(t) / beheims(t) – geheimzinnig, heimelijk, ook soms wat griezelig
bekant – bijna
belnêênt / nêênt – welnee, neen
bietie / bietje / bietjie / bietsie – beetje
Bollefooi / bonnefooi – op de gok , op goed geluk, à la bonne fois
deur – door
deus / deuze – deze
dieje(n) / d’n dieje / d’n diene – die
dotje / dotjie / frutsie / flutsie / hussie / hutsie / kwakkie – kleine hoeveelheid
dut / dutte – dit
êênderande / inderande / tweederande / twêêderande / driederande – eendere, twee verschillende, drie verschillende
empassant / empezant / pezant / mesants – in het voorbijgaan, onderwijl
evel – toch, evenwel, ook
gaof / gèèf – gaaf
genog / genogt – genoeg
gien / gin / gêên – geen
gij / ge / gullie ( Alleen in Asperen en Heukelum ) – jij; je; jullie
goddelôôs – gaaf, cool, fantastisch
goeie / beterdere / goeiste – goede; betere; beste
gors ’t – merendeel ’t, gros ’t
gruweldaodig / meraokels / boitegewôôn – zeer erg, moorddadig
hêêlegaar / hêêlendal / hêêlemaol / hêêmol / hillemol / hillemaol / himmel / hêêlegaor / hêêlemael / hêêmel – helemaal
hêêt – warm, heet; sterk gekruid
hietende – genoemd, genaamd, hetend
himperig – kil
hoeke / waffere – welke, wat voor (een)
horen(de)dol / horlôôs / horrelôôs – gek, tureluurs
host / bekant – haast, bijna
hullie / zullie / hunnie – zij (mv)
humme / hullieze – van hem, van hen
ietewat / ietwat / ietsepietsie / iet of wat – iets
inkelde / inkele / inkeldes – enkele
klèènder / klèèner / klender / klenderder – kleiner
konsternaosie – verwarring, opwinding
korties bij dichies – dicht bij elkaar
kriel / krooi – kuikens e.a. kleine zaken.
kwansuis / kwanskwaosie – quasi
kwaoier – slechter
lellijk / lillijk – lelijk
lôôjig – zwaar
luchies – licht, luchtig
maor / mar /mor – maar
meraokels – bijzonder, miraculeus
meuk, ’n hêêle – rommel, ’n flinke hoeveelheid
mit – met
mooike / mooichie – mooie
mozemond – overrijp
net ‘r nao / nèè – afhankelijk van
netjiezer – netter
nuutes – nietes
ommers – immers
omstebeurt – beurtelings, om beurten
ont – vies, vuil, onhygiënisch
ôô(n)ze – onze
ouwerjanig – tuttig en ouderwets
overleechem / overleechsaom / empesant – en passant
petiet / petieterig – klein
raauw – ruw; rauw
ree / rêê – gereed, klaar
schaai / schaoi – schade
schaoielijk / schaailijk / schèèlijk – onvoordelig, met veel afval
sekurigheid – zekerheid, securiteit
smullig / smorrelig – smoezelig
sund – sinds; zonde, jammer
tèètel / tèètelig – wankel, tuitel
vanaaiges / vaneiges – vanzelfsprekend
verhabbezakt – vervallen, verslonsd
verhouwe – oud, verwaarloosd
verschand / verschaand – schandelijk
verschimmeld – beschimmeld
veul(s) te veul – te veel
vors – vers
wies / wieze – wiens, van wie
zachies – zacht
zôôdoende – Dus, (alzo, op zo’n wijze
zullie / hullie – zij (mv)
zunne / zukke – zo’n; zulke
20
Uitdrukkinge
aaiere gaoiere / gaore – eieren rapen.
beduveld / belaoitaofeld / belaozerd / besjokke / mesjokke / betoeterd – helemaal gek !
bêênewaoge (met de) – te voet, lopend
bloeichie van ’n kaaind – een wolk van een kind
bot zat hebbe – voldoende speling hebben bijv: tijd of touw
brôôd gaon ete en aon de koffie gaon / gaon schofte – broodmaaltijd gaan nuttigen tijdens het werk
duuzend lukkie / luksie – klein kansje
fleppe en flèème / aflebbere – aanstootgevend liefkozen
fuuchie / kweeltjie – vlekje, spatje, foutje, smet
gadarrie, gaddakkie, gaddamme, gadsie – kreet van afkeer, bah-vies
g’ndag / g’naovend / g’nèèvend – goedendag, goedenavond
guns en trug – heen en terug
kwart-veur-twaolevers – grote aardappels, snel te schillen
lijkent (’t) – lijkt ( het)
lirium (’t) hebbe – ijlen, in de war zijn, dronken zijn
raplement / ripplemint / rippelement – standje, preek, uitbrander
schaoielijk lachie / schèèlijk lache – vernederend, onoprecht lachje
schôôn op – totaal leeg
zeuke / zooichie / zooi – hoopje; rotzooi; zooi
zonneke / zonnechie – zonnetje
apekôôl, aopekôôl – gekheid
21
Lekkers
bakkesvol – grote toffee, per stuk verkocht in Sliedrecht
bestellechie – rond wit broodje met anijs
groentjie – groen mentholsnoepje
janhaogel – janhagelkoek. Ook scheldnaam voor N.S.B.er
kakie / kaaksie / kaokie / kaoksie – biscuitje
knêêlstokke – kaneelstokken
koekie / koeksie / koekske – koekje
kol – suikeramandel
paipie / paaipsie / pijpie – pijpje
sinterklaossie / suntereklaosie – speculaasje
sjokkelaod / sjokla / sjeklaod / sekkelaai / sekkelaad / sekklaod – chocolade
stroopbrokke – snoep van ingedikte stroop, zelf bereid
taortie – gebakje
22
Ok dut nog
aasem / aosem; aaseme / aoseme. Hij is kort van aasum – adem; ademhalen. Hij is kortademig
aaind / end / waid / weid – ver
broilof / broiloft / brulloft – bruiloft, bruiloftsfeest
kluit – halve stuiver, vierduitstuk
kwartie / kwartjie – muntstuk van 25 cent
muiver / mullever – knikker
pattefôôn – grammofoon
ritterere – terugtrekkende zet bij schaken
schelling – muntstuk, 6 stuivers
verwinne / verwonne / verwonne – verwennen; verwenden; verwend